Ciltçilik
XVI. asırda yetişmiş olan kıymetli mücellitlerden Alaaddin, Hudadâd, Yusuf Şaban ile I. Sultan Selim'in mücellitbaşı Mehmet Çelebi ve oğlu Süleyman Çelebi ve Mehmet Çelebi'nin kardeşi Hüseyin Çelebi ve Mustafa Çelebi'nin isimlerini biliyoruz; İran mücellitleri ciltçilikte Osmanlı mücellitleri kadar yetenekli değillerdi; Müverrih Âlî'nin Menakıb-ı Hünerveran isimli eserindeki kayda göre İran mücellitleri, Tıla yani rugan veya lake denilen cildleri altın varakla yaldızlamakta ve ciltlerin maktalarını tertipte usta olup buna mukabil smanlı mücellitleri de zencîrek veya şemse san'atıyla ciltlerin zarif, narin ve cazib olmasında büyük başarı sahibi idiler.
XVI. asır sonlarında Kara Mehmed, Mehmed bin Cafer, Ahmed bin Hasan, İsa bin Yusuf vesaire olmak üzere Enderuna mensub 20 mücellit vardı.
Müzehhiblik
Yazı ile beraber yürüyen tezhib kitapların baş kısımlarını, fasıl aralarını, etraf ve sayfalarını ve levhaların etrafını süslemek sanatıdır; bu tezyinat renkli olmayıp yaldızlı olursa ona halkârî denilirdi.
Osmanlılarda müzehhiblik XV. asrın ilk yarısı içinde görülmektedir. İlk zamanlarda Osmanlılar Karamanoğullarındaki müzehhiblerden istifade etmişlerdir; nitekim müzehhib ve hattat olan Konya Aksaraylı Ahmed bin Hacı Mahmud bunlardandır; 840 H. 1436 M.'de şair Ahmedî'nin Tervihü'l-ervah ismindeki tıb kitabını yazan ve tezhib eden bu sanatkârdır. Keza Fatih Sultan Mehme için istinsah edilmiş olan bazı kitapların tezhibleri XV. yüzyıl ortalarında Osmanlı Türklerinde müzehhibliğin mevcudiyetini göstermektedir.
XVI. yüzyılda tezhib sanatında eseri olan II. Bayezid'i görüyoruz. Heyete dair yazılan bir kitabın şerhinin kenarındaki tezhip, bunun olup kenarında ismi vardır. Yine bu asırda meşhur müzehhiblerden Kara Mehmed ile Üstad-ı Rûm diye meşhur olan Şaban ve İstanbul nakışhanesinde müzehhib Hüseyin vardır. Kara Mehmed'in en nefis eserlerinden biri, Kanunî Sultan Süleyman'ın divanına yaptığı tezhip olup Yıldız kitapları arasındadır. Müzehhib Selânikli Abdullah bin Mehmed'in çıraklarından müzehhib ve hattat Mehmed bin İlyas tarafından 954 H. 1547 M. de bir Kelâm-ı kadim'e yapılan tezhib Topkapı sarayı Koğuşlar kütüphanesinde ve 563 numarada bulunmaktadır.
İstanbul'daki müzehhibler her sene mûtad üzere Okmeydanındaki okçular tekkesinde talebelerine icazet vermek üzere toplanırlar ve merasim yaparlardı. Bunlara mücellitlerbaşı riyaset ederdi.
XVI. Yüzyılın İkinci Yarısı ile XVII. Yüzyılda Müzehhiplik
On altıncı asrın ikinci yarısındaki müzehhiblik eski kuvvetini muhafaza etmiş ise de on yedinci asrın ikinci yansından itibaren yavaş yavaş bu hızını ve güzelliğini kaybetmeye başlamış olduğu görülüyor.
On yedinci yüzyılda hattat Derviş Ali'nin yazılarının tezhibini Sürahi Mustafa Efendi isminde bir müzehhib yapardı; Mustafa Efendi'nin tezhipte üstadı Abdullah adında bir müzehhib olup bu da, meşhur Yenibahçeli Kara Mahmud'un şakirdi ve azadlı kölesi idi.
On yedinci yüzyıl hattatlarından Çinicizâde Abdurraliman Efendi'nin yazılarının tezhibini müzehhib Baruthaneli Abdullah Çelebi yapardı ki bu zat, Molla Güranili Beyazi Mustafa Efendi'nin hem oğlu ve hem de talebesi idi. Beyazi de yukarda adı geçen Sürahi Mustafa'nın yetiştirmesidir. İnadiyeli îmam ve onun yetiştirmesi Antalyalı Ali de yine bu asrın sanatkâr müzehhiblerindendi.
Hattâ Hafız Osman Efendi'nin yazılarının tezhibinin çoğunu biraderzâdesi olan Bayram Paşa türbedarı Hafız Mehmed Çelebi yapmıştır. Hafız Mehmed Çelebi, müzehhib Sirkecizâde'nin talebesidir; bundan başka Hafız Osman'ınn yazılarına Beyazı Mustafa Efendi talebelerinden Kambur Hasan Çelebi de tezhib yapmıştır.
On yedinci yüzyılda İstanbul'da üstad ve şakird olarak kırk dükkânda yüz beş ve yüz dükkânda üç yüz müzehhib bulunduğunu Evliya Çelebi yazmaktadır.
XVIII. Yüzyılda Müzehhibler
Hattatların yazılarını, berat veya menşurların tuğra ve yazılarını süsleyen, müzehhib denilen sanatkârlar XVII. asırdaki üstad müzehhiblerin talebelerinden idiler.
Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi'nin yazılarını Yusuf Mısrî denilen müzehhibin yetiştirmelerinden Ruganı ve Üsküdarlı Ali Çelebi (vefatı 1761 den sonra) tezhiblerdi. Gerek yazıda ve gerek nakışların türlerinde ve katıcılık ve vasılcılık'ta. üstad olan hezarfen lâkablı Bursalı Mehmed Efendi (vefatı 1153 H. -1740 M.), Sultan Selimli Mustafa Reşid Efendi ve müzehhib Kanbur Hasan talebesinden Dramalı Süleyman Çelebi ve aynı zamanda hattat olan Kastamonulu Müzehhib Abdurrahman Efendi ve yetiştirmesi olan Haydarpaşalı İbrahim Çelebi ve Beyazı Mustafa Efendi'nin oğlu ve talebesi Baruthaneli Abdullah ve hem müzehhib ve hem mücellid Solak Süleyman ile talebesi mücellitbaşı Kara Mehmed ve Bursa'da Tuzpazarı camii imamı müzehhib Mustafa Efendi yetiştirmelerinden Ressamı sikke Ali bin Murad (vefatı 1190 H.-1776 M.), XVIII. asırda gelmiş olan belli başlı müzehhiblerdendir.
Müzehhibler, yani tezhib yapan sanatkârlar, talebelerine tezhibe mezuniyet için her sene Okmeydanı'ndaki okçular tekkesinde toplanarak bunlara merasimle icazet verirlerdi. Bunun için mensub oldukları mücellitbaşı marifetiyle hükümete müracaat ile merasim için müsaade isterlerdi.
Müzehhiblerin arasındaki tuğra işleyen yani tuğraların tezhibini yapan müzehhibler arasında sanatlarında mahareti olanlar lüzumu halinde imtihan edilerek içlerinden yeteneklileri hassa müzehhibleri arasına alınırlardı.
XVI. asırda yetişmiş olan kıymetli mücellitlerden Alaaddin, Hudadâd, Yusuf Şaban ile I. Sultan Selim'in mücellitbaşı Mehmet Çelebi ve oğlu Süleyman Çelebi ve Mehmet Çelebi'nin kardeşi Hüseyin Çelebi ve Mustafa Çelebi'nin isimlerini biliyoruz; İran mücellitleri ciltçilikte Osmanlı mücellitleri kadar yetenekli değillerdi; Müverrih Âlî'nin Menakıb-ı Hünerveran isimli eserindeki kayda göre İran mücellitleri, Tıla yani rugan veya lake denilen cildleri altın varakla yaldızlamakta ve ciltlerin maktalarını tertipte usta olup buna mukabil smanlı mücellitleri de zencîrek veya şemse san'atıyla ciltlerin zarif, narin ve cazib olmasında büyük başarı sahibi idiler.
XVI. asır sonlarında Kara Mehmed, Mehmed bin Cafer, Ahmed bin Hasan, İsa bin Yusuf vesaire olmak üzere Enderuna mensub 20 mücellit vardı.
Müzehhiblik
Yazı ile beraber yürüyen tezhib kitapların baş kısımlarını, fasıl aralarını, etraf ve sayfalarını ve levhaların etrafını süslemek sanatıdır; bu tezyinat renkli olmayıp yaldızlı olursa ona halkârî denilirdi.
Osmanlılarda müzehhiblik XV. asrın ilk yarısı içinde görülmektedir. İlk zamanlarda Osmanlılar Karamanoğullarındaki müzehhiblerden istifade etmişlerdir; nitekim müzehhib ve hattat olan Konya Aksaraylı Ahmed bin Hacı Mahmud bunlardandır; 840 H. 1436 M.'de şair Ahmedî'nin Tervihü'l-ervah ismindeki tıb kitabını yazan ve tezhib eden bu sanatkârdır. Keza Fatih Sultan Mehme için istinsah edilmiş olan bazı kitapların tezhibleri XV. yüzyıl ortalarında Osmanlı Türklerinde müzehhibliğin mevcudiyetini göstermektedir.
XVI. yüzyılda tezhib sanatında eseri olan II. Bayezid'i görüyoruz. Heyete dair yazılan bir kitabın şerhinin kenarındaki tezhip, bunun olup kenarında ismi vardır. Yine bu asırda meşhur müzehhiblerden Kara Mehmed ile Üstad-ı Rûm diye meşhur olan Şaban ve İstanbul nakışhanesinde müzehhib Hüseyin vardır. Kara Mehmed'in en nefis eserlerinden biri, Kanunî Sultan Süleyman'ın divanına yaptığı tezhip olup Yıldız kitapları arasındadır. Müzehhib Selânikli Abdullah bin Mehmed'in çıraklarından müzehhib ve hattat Mehmed bin İlyas tarafından 954 H. 1547 M. de bir Kelâm-ı kadim'e yapılan tezhib Topkapı sarayı Koğuşlar kütüphanesinde ve 563 numarada bulunmaktadır.
İstanbul'daki müzehhibler her sene mûtad üzere Okmeydanındaki okçular tekkesinde talebelerine icazet vermek üzere toplanırlar ve merasim yaparlardı. Bunlara mücellitlerbaşı riyaset ederdi.
XVI. Yüzyılın İkinci Yarısı ile XVII. Yüzyılda Müzehhiplik
On altıncı asrın ikinci yarısındaki müzehhiblik eski kuvvetini muhafaza etmiş ise de on yedinci asrın ikinci yansından itibaren yavaş yavaş bu hızını ve güzelliğini kaybetmeye başlamış olduğu görülüyor.
On yedinci yüzyılda hattat Derviş Ali'nin yazılarının tezhibini Sürahi Mustafa Efendi isminde bir müzehhib yapardı; Mustafa Efendi'nin tezhipte üstadı Abdullah adında bir müzehhib olup bu da, meşhur Yenibahçeli Kara Mahmud'un şakirdi ve azadlı kölesi idi.
On yedinci yüzyıl hattatlarından Çinicizâde Abdurraliman Efendi'nin yazılarının tezhibini müzehhib Baruthaneli Abdullah Çelebi yapardı ki bu zat, Molla Güranili Beyazi Mustafa Efendi'nin hem oğlu ve hem de talebesi idi. Beyazi de yukarda adı geçen Sürahi Mustafa'nın yetiştirmesidir. İnadiyeli îmam ve onun yetiştirmesi Antalyalı Ali de yine bu asrın sanatkâr müzehhiblerindendi.
Hattâ Hafız Osman Efendi'nin yazılarının tezhibinin çoğunu biraderzâdesi olan Bayram Paşa türbedarı Hafız Mehmed Çelebi yapmıştır. Hafız Mehmed Çelebi, müzehhib Sirkecizâde'nin talebesidir; bundan başka Hafız Osman'ınn yazılarına Beyazı Mustafa Efendi talebelerinden Kambur Hasan Çelebi de tezhib yapmıştır.
On yedinci yüzyılda İstanbul'da üstad ve şakird olarak kırk dükkânda yüz beş ve yüz dükkânda üç yüz müzehhib bulunduğunu Evliya Çelebi yazmaktadır.
XVIII. Yüzyılda Müzehhibler
Hattatların yazılarını, berat veya menşurların tuğra ve yazılarını süsleyen, müzehhib denilen sanatkârlar XVII. asırdaki üstad müzehhiblerin talebelerinden idiler.
Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi'nin yazılarını Yusuf Mısrî denilen müzehhibin yetiştirmelerinden Ruganı ve Üsküdarlı Ali Çelebi (vefatı 1761 den sonra) tezhiblerdi. Gerek yazıda ve gerek nakışların türlerinde ve katıcılık ve vasılcılık'ta. üstad olan hezarfen lâkablı Bursalı Mehmed Efendi (vefatı 1153 H. -1740 M.), Sultan Selimli Mustafa Reşid Efendi ve müzehhib Kanbur Hasan talebesinden Dramalı Süleyman Çelebi ve aynı zamanda hattat olan Kastamonulu Müzehhib Abdurrahman Efendi ve yetiştirmesi olan Haydarpaşalı İbrahim Çelebi ve Beyazı Mustafa Efendi'nin oğlu ve talebesi Baruthaneli Abdullah ve hem müzehhib ve hem mücellid Solak Süleyman ile talebesi mücellitbaşı Kara Mehmed ve Bursa'da Tuzpazarı camii imamı müzehhib Mustafa Efendi yetiştirmelerinden Ressamı sikke Ali bin Murad (vefatı 1190 H.-1776 M.), XVIII. asırda gelmiş olan belli başlı müzehhiblerdendir.
Müzehhibler, yani tezhib yapan sanatkârlar, talebelerine tezhibe mezuniyet için her sene Okmeydanı'ndaki okçular tekkesinde toplanarak bunlara merasimle icazet verirlerdi. Bunun için mensub oldukları mücellitbaşı marifetiyle hükümete müracaat ile merasim için müsaade isterlerdi.
Müzehhiblerin arasındaki tuğra işleyen yani tuğraların tezhibini yapan müzehhibler arasında sanatlarında mahareti olanlar lüzumu halinde imtihan edilerek içlerinden yeteneklileri hassa müzehhibleri arasına alınırlardı.
Kayıtlar
"Osmanlıda Mücellitlik ve Müzehhiblik" Hakkındaki Yorum Sayısı 0 yorum